Kartalhan Hukuk & Danışmanlık Av. Meltem KARTALHAN
Karşılıksız çek, çekin dayandığı hesapta yeterli fonun bulunmaması nedeniyle banka tarafından ödenmeyen çek anlamına gelir. Bu durum, çeki düzenleyen kişi için ciddi yasal sonuçlar doğurabilir ve alacaklı için tahsilat sürecini zorlaştırabilir.
Karşılıksız çekin tahsil edilmesi, çeki düzenleyen kişinin karşı karşıya olduğu yasal sorumluluklar ve uygulanacak yasal işlemler ile başlar. Karşılıksız çıkması durumunda, çekin üzerinde yazılı olan tutarın ödenmesi için alacaklının bazı yasal adımları takip etmesi gerekmektedir.
İlk adım, bankadan karşılıksız çek bildirimi almaktır. Bu bildirim, çekin karşılıksız olduğunu ve bankanın çeki ödemediğini resmi olarak teyit eder. Alacaklı, bu bildirimi aldıktan sonra, çeki düzenleyen kişiye ulaşarak ödeme yapmasını talep edebilir. Bazen, iyi niyetli bir diyalog ve müzakere yoluyla çeki düzenleyen kişi borcunu ödemeyi kabul edebilir.
Eğer çeki düzenleyen kişi ödeme yapmazsa, alacaklı hukuki yollara başvurabilir. Bu süreç genellikle, icra takibi başlatarak gerçekleştirilir. İcra takibi, çeki düzenleyen kişinin mal varlığına haciz konularak borcun tahsil edilmesini amaçlar. Alacaklı, ilgili icra dairesine başvuruda bulunarak resmi bir icra takibi süreci başlatabilir.
Karşılıksız çekle ilgili olarak, çeki düzenleyen kişiye karşı cezai işlemler de başlatılabilir. Türkiye'de çek kanununa göre, karşılıksız çek düzenlemenin ciddi cezai yaptırımları bulunmaktadır. Bu yaptırımlar arasında hapis cezası veya adli para cezası gibi cezalar yer alabilir. Bu nedenle, çeki düzenleyen kişi, cezai sorumluluktan kaçınmak için borcunu ödemeye daha istekli olabilir.
Karşılıksız çek tahsilatı sürecinde, profesyonel bir avukatın yardımı almak, alacaklının haklarını koruma ve tahsilat sürecini hızlandırma açısından büyük önem taşır. Avukatlar, karşılıksız çeklerle ilgili hukuki işlemleri yürüterek, alacaklının alacağını etkili bir şekilde tahsil etmesine yardımcı olur. Ayrıca, avukatlar alacaklıyı hukuki süreçler hakkında bilgilendirir ve en uygun tahsilat stratejisini belirlemesine yardımcı olur.
Karşılıksız çekin tahsil edilmesi, çeşitli hukuki süreçleri içerir ve alacaklının haklarını korumak için etkin bir yönetim gerektirir. Çekin karşılıksız çıkması durumunda, alacaklı için uygun hukuki ve cezai yolların izlenmesi, tahsilatın başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için kritik önem taşır. Bu süreçte, deneyimli bir avukatın rehberliği, alacaklının alacağını en etkin ve hızlı şekilde tahsil etmesini sağlayabilir.
Çek, ticari hayatta sıklıkla kullanılan ve kambiyo vasfı taşıyan bir ödeme aracıdır. Çekin bankaya ibraz edildiği tarihte, çek üzerinde yazan miktarın ilgili banka hesabında bulunmaması durumu karşılıksız çek olarak nitelendirilir. Karşılıksız çeke adli para cezası ve adli para cezasının ödenmemesi halinde hapis cezası verilmesine yönelik hükümler içeren 5941 sayılı Kanun da anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle 03.02.2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 6273 yasa ile değişikliğe gidilmiş ve çekin karşılıksız çıkması halinde hapis cezası kaldırılmıştı. Ancak 09.08.2016 tarihinde yürürlüğe giren 6728 sayılı Kanunun 63. maddesi ile 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi ile karşılıksız çekte hapis cezası tekrar düzenlenmiştir.
Karşılıksız çek suçunun oluşabilmesi için öncelikle kambiyo senedi vasfına haiz bir çekin varlığından bahsetmek gereklidir. Ardından kambiyo vasfına haiz olan çek süresi ibraz süreleri içerisinde bankaya ibraz edilmiş olmalıdır. Çekin arkasına karşılıksız olduğuna ilişkin ilgili banka tarafından şerh işlenmelidir. Karşılıksız çek suçu şikayete tabi bir suç olduğundan; çek sahibi, çeke " karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında süresi içerisinde şikayette bulunmalıdır. Şikayet süresi, çekin karşılıksız olduğunun öğrenildiği tarihten itibaren 3 ay her halükarda fiilin işlendiği tarihten itibaren 1 yıldır.
Yukarıda sayılan bu şartlar yerine getirildiği takdirde çek düzenleyen kişi hakkında bazı yaptırımlar öngörülmüştür. Söz konusu yaptırım çek kanunununCeza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı başlıklı 5. Maddesinde düzenlenmiştir.
MADDE 5 – (1) (Değişik: 15/7/2016-6728/63 md.) Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak,
binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…)(2) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma
yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.
Çeke "karşılıksızdır" işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında yapılacak olan şikayetlerde görevli mahkeme icra mahkemeleridir. Yetkili mahkeme konusunda kanun şikayetçi hamile seçimlik hak tanımıştır Yetkili mahkemeler; çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer ya da hesap sahibinin yahut şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir. Ayrıca Karşılıksız çek suçunu şikayet ve dava hakkı çek hamiline aittir. Şikayet hakkını kullanmak isteyen hamil; yukarıda sayılan yetkili icra mahkemelerinden birini seçip şikayet hakkını kullanabilir.
Geçerlilik şartlarını taşıyan ve karşılıksızdır işlemi yapılmış çekler hakkında kambiyo senetlerine özgü icra takibi yapılabilir. İcra takibine ek olarak çek hamili karşılıksız çek suçuna ilişkin şikayet hakkı kullandığında borçlu kişi cezai yaptırımla karşı karşıya kalacağından, ödenmeyen çekin tahsili kolaylaşır.
Yukarıda değinilmiş olan hususlar genel hatları ile kaleme alınmış olup; her somut olay birbirinden farklı özellikler taşıyabileceğinden hak kaybına uğramamanız adına bir hukuk bürosu ile iletişime geçip profesyonel destek almanızı öneririz.